Groundhog Day

Groundhog Day

Yeniden uyanmak

O eski bildik şeylere

O eski bildik şarkılara

O eski bildik acıya

“Groundhog Day” filminin senaryosundan etkilenen Manic Street Preachers grubu, her gün aynı acıları yeniden ve yeniden yaşamak için uyanmanın kasvetini güzel bir şekilde tasvir ettikleri  “Groundhog Days” isimli bu şarkıyı bestelemiştir. Şarkının sözlerindeki umutsuzluk ve çaresizlik filmde çok daha geniş yankı bulmuştur.

Hava durumu spikeri Phil Connors (Bill Murray), yeni yapımcısı Rita (Andie MacDowell) ve kameramanı Larry (Chris Elliott) ile birlikte 2 Şubat tarihinde, Pensilvanya’nın Punxsutaawney kasabasına “Groundhog Günü” şenliklerini dördüncü kez sunmaya giderken, başına geleceklerden habersiz bir şekilde festivalin saçmalığından ve bu işi yapmaktan duyduğu memnuniyetsizlikten şikâyet etmektedir. Groundhog Günü, kasaba halkı tarafından her sene düzenlenen bir şenliktir ve bir kunduzdan kış mevsiminin sona erip ermeyeceğinin haberini aldıkları temsili bir gündür. Bir kutu içinde bulunan kunduzun, dışarı çıktığında, kendi gölgesini gördüğünü söylemesi, baharın erken geleceğini müjdelemesi anlamına gelmektedir. Rita, Phil açısından son derece anlamsız olan bu güne yönelik daha olumlu bir tavır içerisindedir ve Phil’e de böyle yapmasını telkin etmektedir. Ancak Phil, yapımcısı olan Rita’nın bu telkinlerini hafife alarak, çekimleri bir an evvel yapıp derhal kasabayı terk etmek konusundaki hevesini her defasında dile getirmektedir. Orada tek bir gece bile geçirecek olmak, kendisi için kâbustan beterdir. Bu nedenle kasabaya varır varmaz, Rita ve Larry’nin beraber akşam yemeği yeme teklifini ret ederek derhal odasına çıkıp bir an evvel oradan kurtulma hayalleri ile uykuya dalar.

Ertesi gün, saat 06.00’da radyonun çalmaya başlaması ile uyanır ve hazırlıklarını yaptıktan sonra festivale katılmak üzere odasından ayrılır. Kasaba halkı, festival nedeniyle heyecanlıdır ve Phil’le karşılaştıklarında bu heyecanlarını kendisiyle paylaşma gafletinde bulunurlar; çünkü Phil, daha önce de belirtildiği gibi, kasabayı olduğu gibi onlar için büyük önem taşıyan o günü de küçümsemektedir. Otel sahibesinin nazik sohbetini aşağılayıcı tavırlarla kısa keser ve otelden aynı gün ayrılacağını kaba bir şekilde dile getirir. Festival alanına giderken eski bir arkadaşı olan Ned’le karşılaşır; ancak Phil, tanımadığı kişilere sergilediği kaba ve küçümseyici tavırları eski arkadaşı için de değiştirmez. Festival alanına vardığında Rita ve Larry’yi, çoktan festivalin coşkusuna katılmış bir şekilde bulur. Rita ve Larry, Phil’in asık suratını görünce biraz neşelendirmeye çalışsalar da başarılı olamazlar. Phil, herkesin heyecanla yaşadığı anı, son derece baştan savıcı bir haber haline getirir ve Rita’nın ve Larry’nin, çekimleri daha coşkulu bir şekilde yinelemeleri teklifini yine kaba bir şekilde geri çevirir. Ona göre işi bitmiştir ve derhal kasabayı terk etmelidir. Ne var ki, hava koşulları kendisine muhalefet eder ve kar nedeniyle yolların kapanması, bir geceyi daha o küçük kasabada geçirmesini gerektirir. Akşam olur olmaz odasına çekilerek “o kâbus” günün sona ermesini diler.

Ancak ertesi sabah 06.00’da uyandığında, radyoda bir önceki gün gibi yine Sony ve Cher’den “I Got You Babe” şarkısı çalmaktadır; yine aynı radyo spikerleri aynı konuşmaları yapmaktadır. Önce, radyonun kayıttan yayın yaptığını düşünür. Fakat odasından çıkmasıyla, aslında bir önceki günün birebir tekrarlandığını fark eder. Aynı kişilerle karşılaşmakta, karşılaştığı herkes bir önceki gün söylediklerini aynen yinelemektedir. Başlangıçta aklını yitirdiğini düşünür ve kurtulmak istediği kasabada aynı günü tekrar etmenin hayal kırıklığı ile sinirli bir tavır takınır. Gece yatarken, bir sonraki günün yeni bir gün olmasını diler; ancak bu dileği uzun bir süre gerçekleşmez.

Artık Phil Connors için “yarın” yoktur; her gün “dündür”. Bir süre bu durumuna mantıklı bir açıklama bulmaya çalışır; ancak kime ve nereye başvurursa başvursun bu yaşadıklarının mantıklı bir açıklaması yoktur. Çaresizliğinin yarattığı öfkeyle bir süre geçse de sonunda bir aydınlanma yaşar: madem bugün, aslında dün ve her gün 2 Şubat, o halde hiçbir olumsuz sonuçla karşılaşmadan istediği her şeyi yapabilir. İçinde bulunduğu duruma bu açıdan bakmasıyla, hayatı bir kâbus olmaktan çıkar; zevk ve sefa dolu yeni bir dönemin başlangıcı olur. Her gün, kasaba halkı ve kasabanın rutin işleyişi hakkında bilgiler toplar. Bu bilgilerin yardımı ile bankadan para çalar; alkollü araç kullanarak polis ile başını derde sokarak nezarete düşer ve kasabanın güzel kadınlarını baştan çıkararak tek gecelik ilişkiler yaşar. Ne var ki, baştan çıkarmak isteyip de başarılı olamadığı tek bir kadın vardır: Rita. Bu başarısızlığını azimle ve sabırla yenmeye karar vererek, uzun bir süre Rita’yı baştan çıkaracak bilgiler toplamaya ve bir sonraki gün bu bilgileri kullanarak tek gecelik bir kaçamak için Rita’nın gönlünü fethetmeye çalışır. Amacına ulaşamamasının yarattığı hayal kırıklığı da eklenince, artık aynı günü yaşamak Phil için yeniden bir kâbus halini alır. Bundan kurtulmanın tek yolunun kendini öldürmek olduğu düşüncesiyle, her uyandığı gün yeni yollar deneyerek intihar girişimlerinde bulunur. Ancak, bu döngü bir türlü sonlanmaz.

Artık hiç umudu kalmayan Phil, çaresizlik içinde Rita’ya yaşadıklarını anlatıp yardım ister. Çaresizliğinden ve verdiği bilgilerden etkilenen Rita, o günü Phil ile geçirmeye ve neler olduğunu görmeye karar verir. Phil, içinde bulunduğu çaresizlik ve önceki denemelerindeki başarısızlık ile bu sefer Rita’yı ‘yatağa atmak’ için çabalamaz; dostça bir gün geçirirler ve gece Phil’in otel odasında sohbet ederek geçer. Ertesi sabah yine aynı saatte aynı şarkı ile uyanır; yanında Rita yoktur ve her şey başladığı noktaya geri dönmüştür; tek bir farkla: Phil, neşe içinde uyanmıştır; karşılaştığı herkesle kibarca sohbet etmekte, kimseyi küçümsememektedir. Hatta en başından beri bu “kâbusu” yaşamasına neden olan festivale giderken bile neşesinden bir şey kaybetmez. Rita ve Larry için çörek ve kahve alır; ilk defa Larry ile sohbet eder ve onun fikirlerini sorar; son derece coşkulu bir haber kaydı yapar. O günden sonra artık başka birisi olmuştur. Kasaba sakinlerinden istifade etmek yerine, onlara yardımcı olacak şeyler yapmaya başlar ve bu yardımlar, tüm kasaba tarafından tanınmasını ve sevilmesini sağlar. Festival partisine katıldığında, kasabalılar sevgilerini kendisine gösterdikçe Rita, “tek bir günde” bu kadar kişi tarafından sevilmesine şaşırır ve Phil ile daha çok zaman geçirmek ister. O gün, festival geleneği olarak yapılan açık arttırmada, tüm kasaba kadınları gibi Rita da, Phil ile bir gece geçirmek için arttırmaya katılır ve en yüksek teklifi vererek Phil’e bir geceliğine sahip olur. Phil, Rita’dan istifade etmek için girişimlerde bulunmak ve küçümseyici tavırlarla karşısındaki kişinin istek ve duygularını hiçe saymak yerine, katılımcı bir tavır sergiler ve bununla da kalmayıp, kendi iç dünyasını da açar. Rita, çok etkilendiği Phil ile geceyi geçirir. Ertesi sabah radyoda “I Got You Babe” şarkısı çalmaz; Rita yanındadır ve artık tarih 3 Şubattır. Phil, sonunda döngüyü kırmıştır.

Ne olmuştur da Phil, aylarca süren döngüyü kırabilmiştir? Düğüm, neden Rita’da çözülmüştür? Bu soruların cevabını verebilmek için belki de Phil ve diğerleri açısından Phil Connors’ın kişiliğine bakmak gerekmektedir.

Phil Connors’a göre kendisi, tüm diğer insanlardan farklı ve hepsinden üstün biridir. Her şeyden önce, ünlü birisidir. Bu durumu, hava muhalefeti nedeniyle nefret ettiği kasabadan ayrılamayacağını öğrendiğinde yapmaya çalıştığı telefon görüşmesini hatların kesik olması nedeniyle yapamayacağı bilgisini veren santral memuruna da net bir şekilde ifade eder: “ Acil durumlar için ya da ünlüler için açık tuttuğunuz bir hat yok mu?..Ben durumu acil olan bir  ünlüyüm!”. Kimlerle ne dereceye kadar iletişim kuracağına, ilişkilerinin sınırlarının ne olacağına kendisi karar verir. Eğer kendisinin üstünlük ve özel olma statüsüne eşdeğer durumda değillerse, onları kendi çıkarları için kullanmasının bir sakıncası yoktur. Elde edeceği bir çıkar yoksa iletişime girdiği kişilerin kendisinden “aşağı” olması, bu insanlara kaba davranması, küçümsemesi için yeterli bir nedendir. Tüm dünya ona hizmet etmelidir; ancak bu hizmeti sunarken sınırlarını ve yerlerini bilmelidirler: kendisine eşit bireylermiş gibi davranmamalıdırlar. Aksi takdirde, işitecekleri her türlü hakareti hak etmektedirler. Ned örneğinde olduğu gibi: aynı lisede okumalarına rağmen Ned, hiçbir yere gelmeyi başaramamış bir “kaybedendir” ve Phil ile kurabileceği tek iletişim, hayranı olarak ondan imza istemek olabilir. Lise arkadaşı olduklarını hatırlatarak Phil ile aynı statüye sahip bir kişi olduğunu ima ettiği anda, artık her tür hakareti, küçümsemeyi ve iğneleyici sözü hak etmiştir. Tüm dünya kendisinin ne istediğini, ne düşündüğünü ve nasıl hissettiğini anlamalı, buna uygun davranmalıdır. Sonuçta önemli olan özel ve üstün bir kişi olarak kendisidir. Mesela Larry, basit bir kameramandır ve kendi üstünlük seviyesine ulaşması imkânsızdır. Onun çekimlerle ilgili fikirlerinin bir değeri yoktur; bu nedenle, konuşmaya da hakkı yoktur. Buna karşılık, imtiyaz sahibi, özel ve üstün bir kişi olarak, herhangi biri herhangi bir ihtiyacını giderebilecekse, bu ihtiyacın giderilmesine hizmet edecek kişiyi istediği yönde yönlendirmeye de hakkı vardır. Phil, bu hakkını ve sahip olduğu bu “ayrıcalığı” tek gecelik ilişki kurmak istediği kadınlar üzerinde kullanmaktadır.

Rita açısından baktığımızda ise Phil, kibirli, kendini beğenmiş, ukala, dünyanın kendi etrafında döndüğüne inanan ve bu inancına bağlı olarak da kendisinden başkasını düşünmeyen, bencil bir kişidir. Geçinmesi zor biridir; davranışlarındaki kabalığı ve küçümseyici tavırlarını nazik bir şekilde eleştirmek dahi imkânsızdır; çünkü Phil ufacık bir eleştiriye bile açık değildir. Dolayısıyla hassas, başkalarının ne düşündüğüne ve nasıl hissettiğine değer veren, içinden geldiği gibi davranan ve hayatta karşısına çıkan her fırsatı minnetle karşılayan biri olarak Rita, etrafında bulunan herkesi küçümseyen, kendi “yüksek” standartlarına uymayan her şeyden şikâyet eden bir kişi ile çalışmanın güçlüklerini yaşamaktadır. Bu güçlüklere bir de, cinsel açıdan bir obje olarak görülmesi ve tek gecelik bir ilişki için türlü manipülasyonlara maruz kalması da eklenmiştir. Phil’e göre, Rita’yla bir gecelik ilişki bir hak iken, Rita, bunu kendisine yapılmış bir hakaret olarak algılamakta ve bu algısını da attığı tokatlarla göstermektedir. Ne var ki Phil, sahip olduğu bu haktan feragat etmeye niyetli değildir. Hatta kendisine atılan her tokat onu biraz daha hırslandırmakta, elinden alınmaya çalışılan bu hak için mücadelesine devam etmeye sevk etmektedir.

Phil Connors’ın nasıl biri olduğuna yönelik, bu iki farklı bakış açısından hangisi doğrudur? Phil Connors, özel ve istekleri doğrultusunda herkesi ve her şeyi kullanmaya hakkı olan biri midir; yoksa kibirli ve bencil olmanın ötesinde tanımlanamayacak sıradan bir adam mıdır? Aslında her iki bakış açısı da aynı kişilik patolojisine işaret etmektedir: Narsisistik Kişilik Bozukluğu. Bu bozukluğa sahip kişilerin kendilerini algılama şekilleri ile başkalarının onları algılayış biçimleri burada bahsedildiği gibi tezatlık oluşturur. Bunun temel nedeni ise, tüm kişilik bozukluklarında karşımıza çıktığı gibi, kişinin içgörüsünün bulunmamasıdır; yani, kendi davranışlarını doğru şekilde değerlendirememesi; kendisine ve davranışlarına dışarıdan bakamaması ve kendi düşüncelerine alternatif bakışlar getirememesidir.

Bu noktada, en başta sorduğumuz soruya; yani, Phil Connors’ın içinde bulunduğu döngüyü kırmayı ne şekilde başarmış olduğuna ve düğümün neden Rita ile çözüldüğüne dönmek uygun olacaktır. Phil, kendi üstün statüsüne yakışmayan bir kasabada tek bir gece geçirmek zorunda kalmanın kendisine yapılmış bir haksızlık olduğuna inanıp yoğun bir öfke içine girer. Onu teselli eden tek unsur ise, sadece ve sadece bir gece geçirip, işi biter bitmez bu haksızlığın sona ereceğine inanmasıdır. Ne var ki, hava koşullarının muhalefeti onu, bu haksızlık içine “sıkıştırır”. Bu haksızlık karşısındaki ilk tepkisi, hava koşullarına rağmen, özel ve ünlü biri olmasına bağlı olarak sahip olduğu imtiyazı kullanmak ve kendisinin oradan götürülmesini sağlamaya gücü yeteceğine inandığı kişilerle telefon üzerinden iletişime geçmeye çalışmak olur. Fakat santral memuru, her “sıradan” insana söyleyeceği gibi, hatların kesik olduğunu belirtir. Bu bile Phil’i durduramaz, zira kendisi sıradan biri değil, ünlü biridir, üstelik durumu acildir: Bir an evvel kendi standartlarının çok altında olan bu yeri terk etmelidir. Aldığı olumsuz yanıt üzerine öfkelenir ve tüm kasabaya ve iş arkadaşlarına “küser” ve odasına çekilip bu kâbusun sona ermesini bekler.

Sabah olduğunda derhal yataktan fırlar; fakat ters giden bir şeyler vardır: Yeni uyandığı gün, yeni bir gün değil; bir öncekinin aynısıdır. Bu noktada, şikâyet edebileceği, uğradığı haksızlığı telafi edebilecek bir merciinin bulunmaması kâbusunu karabasana çevirir: bağırır, bağırır fakat kurtulamaz. O halde, bu durumunu iyi bir fırsata çevirmenin yollarını bulmalıdır ve bu da, herkesi kendi istekleri ve ihtiyaçları doğrultusunda kullanmak, farklı nedenlerle yapamadığı her şeyi yaparak zevk-i sefa içinde yaşamaktır. Bu zevk dolu yaşamın içinde elde etmek istediği, ancak bir türlü ulaşamadığı tek kişi vardır: Rita. Kendisi o kadar üstün ve mükemmel biridir ki, elinde uygun bilgiler bulunduğunda her kadını “yatağa atabilecektir” ve zaten buna da hakkı vardır. Ne var ki Rita hakkında, Rita’nın ağzından aldığı hiçbir bilgi yeterli olmamaktadır; Rita bir türlü kendisiyle, tek gecede sınırlı kalacağı belli olan bir ilişki içine girmeye yanaşmamaktadır.

Yenilginin verdiği hüsran da eklenince Phil için eğlenceli ve zevkli bir oyun haline gelen hiçbir aktivite, eski tadı vermemektedir. Her ne kadar günlük ilişkiler ve arkadaşlıklar kursa da, ertesi sabah uyandığında yalnızdır; kimse onunla bir önceki gece yaşadıklarını hatırlamaz; Rita ise halen kendisinden uzak duran, kendisinin tavırlarından duyduğu rahatsızlığı iğnelemeleri ile dillendirmekten kaçınmayan bir tavır içindedir. Artık bu zaman döngüsü, bulunduğu kasabanın ve insanlarının kendi standartlarının altında kalmasından ötürü değil, ama içinde sıkışıp kaldığı yalnızlıktan dolayı bir karabasana dönüşmüştür. Bu koşullarda zamanın dönmesini durdurmanın tek yolu, intihardır. Her gün yeni yollar dener; fakat ne yaparsa yapsın, ertesi gün yeniden uyanmaktan kurtulamaz. Rita’dan samimiyetle yardım istemesi bile, onun sorunlarının sonlanmasına yetmez. Hala sadece kendisini düşünen, kendi güçlüğünü gidermek için başkalarına yaklaşan biridir. Ama bu deneyim ona yeni bir şey katar: ilk defa kendisinden başkasını gerçekten sevmektedir.

İşte bu noktada, kendisini kısır döngüden kurtaracak yolu keşfeder: yalnızca kendi isteklerini dikkate aldığı, başkalarının hislerinin ve düşüncelerinin olabileceğini aklına bile getirmediği, yoluna çıkan herkesi kendi ihtiyaçlarını gidermek için birer obje olarak gördüğü biri olmaktan vazgeçip, ilişkilerini paylaşımcı bir zemine oturtmaya başlar. Bu andan itibaren artık dünyada sadece Phil Connors ve onun ihtiyaçları yoktur. Bencilliği yerini, karşılık beklemeksizin başkalarına yardıma bırakmıştır: önceden sadece kendine ait olan dünya; duyguları, fikirleri, ihtiyaçları, beklentileri ve istekleri olan diğer kişilerin de dünyası olmuştur; kasaba halkı artık tebaası değil, kendisiyle aynı ‘zümre’den bireyler halini almıştır. Phil Connors’taki bu değişimler Rita’nın da gözünden kaçmaz. Kendisine cinsel obje olarak yaklaşmaktan vazgeçmesi bir yana, üstelik çevresinde bulunan herhangi biri ile kurduğu ilişkide de duyarlı, anlayışlı, yardımsever birine dönüşerek tam da Rita’nın hayalindeki kişi olup çıkmıştır. Phil, çevresindekilerden ve Rita’dan faydalanma girişimlerini terk ettiği anda, Rita ona gelmiştir ve böylece yalnız hayatından kurutulmakla kalmamış; ama aynı zamanda kısır zaman döngüsünden de kurtulmuştur. Artık takvimler aylardır olduğu gibi 2 Şubat’ı göstermemektedir, radyoda artık ‘I Got You Babe’ çalmamaktadır ve geceyi birlikte geçirdiği Rita, yanından yok olup gitmemiştir: gün artık yeni bir gündür.

İ.Sine Eğeci

Kaynak: Eğeci, İ.Sine (2008). Groundhog Day Film İncelemesi. Psinema: Sinema ve Psikoloji Dergisi (4), 17-20.